We współczesnym świecie obserwuje się proces starzenia się społeczeństw. Powoduje to wiele wyzwań dla różnych sektorów życia. Okres starości niesie za sobą ryzyko chorób fizycznych i psychicznych, co w konsekwencji prowadzi do trudności w samodzielnym funkcjonowaniu. Osoby starsze stają się w tedy często zależne od osób z rodziny czy instytucji. Niestety w kwestii pomocy i opieki nad osobami starszymi dochodzi do wielu zaniedbań, a nawet występowania przemocy. Z przemocą mamy do czynienia, kiedy występuje intencjonalne działanie, które wykorzystuje przewagę sił naruszając dobra i prawa osobiste jednostki, powodując cierpienie i szkody. Osoby starsze mogą być ofiarami każdego z rodzajów przemocy czyli fizycznej, psychicznej, ekonomicznej oraz zaniedbania.

Czym jest zaniedbanie?

Zaniedbanie wobec osoby starszej oznacza odmowę wypełniania obowiązku opieki lub jej niewłaściwe sprawowanie. Zazwyczaj zaniedbywanie dotyczy zaniechania zaspokajania potrzeb fizycznych i psychicznych osoby starszej potrzebnych do życia, takich jak: jedzenie, woda, ubranie, środki higieny osobistej, leki, dostęp do pomocy medycznej, ale także bezpieczeństwa, mieszkania i innych niezbędnych rzeczy, za które odpowiada osoba opiekująca się seniorem.

Z zaniedbaniem wiąże się również zjawisko porzucenia, czyli opuszczenie starszej osoby przez jej opiekuna lub przez osobę, która jest odpowiedzialna za opiekę nad nią. Porzucenie może mieć różne formy takie jak pozostawienie np. w szpitalu, innej instytucji czy miejscu publicznym np. galerii handlowej lub porzucenie emocjonalne, które jest wyrazem odczuć osoby starszej tj. kiedy senior czuje się opuszczony.

Jakie występują formy zaniedbania?

Biorąc pod uwagę złożoność i różnorodność sytuacji, w których sprawcy dopuszczają się zaniedbań wobec osób starszych wyróżniamy:

• zaniedbywanie aktywne – jest to zachowanie celowe i intencjonalne opiekuna osoby starszej nastawione na niezapewnienie opieki, niezaspokojenie potrzeb lub świadome odmawianie pomocy osobie starszej w zakresie potrzeb żywieniowych, opieki lekarskiej, zabiegów higienicznych i innych czynnościach życia codziennego
• zaniedbywanie pasywne – jest to sytuacja w której osoba opiekująca się osobą starszą nie jest w stanie lub nie potrafi wywiązać się z obowiązków. Może wynikać to z różnych powodów np. choroba lub niepełnosprawność samego opiekuna, brak umiejętności lub środków materialnych potrzebnych do opieki. Pasywne zaniedbanie może dotyczyć także izolowania starszej osoby od środowiska zewnętrznego
  i kontaktów z innymi. Często tego rodzaju zaniedbanie opiekunowie osoby starszej nie uświadamiają sobie.

Jak przejawia się zaniedbanie u osoby starszej?

Wskaźnikami zaniedbania według badaczy Pavlou i Lachs są:

• odwodnienie, niedożywienie;
• zaniedbanie w zakresie higieny osobistej, niedbanie o czystość ubrania, pościeli;
• problemy zdrowotne, które są ignorowane lub nieleczone;
• niebezpieczne warunki mieszkaniowe np. brak ogrzewania;
• niesanitarne warunki mieszkaniowe np. brud, insekty, zapach moczu, kału;
• zgłoszenie faktu zaniedbywana przez samą osobę starszą.

Jak pomóc osobie, która doświadcza zaniedbania?

Osoby dotknięte zaniedbaniem mogą godzić się na swój los z różnych przyczyn np. z obawy o pogorszenie sytuacji lub chęci ochrony członków rodziny. W sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia należy kontaktować się z Policją oraz Pogotowiem Ratunkowym. Problem można też zgłosić do Ośrodków Pomocy Społecznej albo Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Rzeszowie.

"Stowarzyszenie mali bracia Ubogich" prowadzi Telefon Zaufania dla osób starszych. Mottem tego przedsięwzięcia jest "Troski i kłopoty dzielone z drugim człowiekiem maleją o połowę". Telefon adresowany jest do osób starszych, samotnych, potrzebujących wsparcia psychologicznego. Przeciwdziała izolacji społecznej oraz pełni funkcję informacyjną i doradczą. Można porozmawiać z psychologami, którzy wysłuchają, udzielą wsparcia, pomogą poszukać rozwiązań w problemach. Cotygodniowy dyżur Telefonu Zaufania (22 635 09 54) jest w poniedziałki, wtorki i czwartki od 17:00 do 20:00 oraz w środy godz. 14:00-16:00 w tematyce choroby Alzhemeira.

Joanna Kiszka – psycholog
Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Górnie

Źródła:

• D.Rynkowska "Przemoc wobec osób starszych – sposoby przeciwdziałania", Polityka i Społeczeństwo 1(17) / 2019
• B.Tobiasz-Adamczyk i in., "Zaniedbywanie i samozaniedbywanie wśród osób starszych” Gerontologia Polska 2008, tom 16, nr 3
• B.Tobiasz-Adamczyk i in., "Zaniedbywanie i samozaniedbywanie wśród osób starszych w opinii pracowników socjalnych i medycznych" Gerontologia Polska 2008, tom 16, nr 3
• https://www.malibracia.org.pl/nasze-projekty/telefon-zaufania-dla-osob-starszych/

Publikacja z cyklu artykułów edukacyjno-profilaktycznych powstałych w ramach Programu Osłonowego "WSPIERANIE JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W TWORZENIU SYSTEMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE" Edycja 2020 pt.: "Zawsze jest czas by zapobiegać przemocy" współfinansowanego przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Powiat Rzeszowski.