Gmina Boguchwała

Gaslighting - tak określana jest forma przemocy psychicznej. W języku polskim nie ma odpowiednika. Samo określenie wywodzi się ze sztuki teatralnej "Gaslight" autorstwa Patrica Hamiltona. Opowiada ona o mężczyźnie, który znęcał się nad żoną, wmawiając jej chorobę psychiczną. Mąż głównej bohaterki wpiera jej, że znikające przedmioty, dziwne odgłosy w domu, czy zapalane przez niego lampy gazowe, to jedynie wytwór jej chorego umysłu. Na skutek tych działań kobieta staje się coraz bardziej zalękniona i niepewna.

Charakterystyka Gaslighting

Gaslighting jako forma przemocy polega na psychicznej manipulacji drugą osobą w celu zniekształcenia jej sposobu spostrzegania rzeczywistości. Osoba manipulowana zaczyna mieć wątpliwości wobec własnej percepcji czy pamięci, wzrasta w niej poczucie bezradności, obaw i zdezorientowania. Skutkuje to  obniżoną samooceną i wiarą we własne możliwości. Mogą pojawić się stany lękowe, depresja, a w ostateczności osoba manipulowana zaczyna wątpić we własne zdrowie psychiczne.

Sposoby manipulowania w Gaslighting

W tym rodzaju przemocy psychicznej możemy zaobserwować kilka sposobów manipulacji:

• ignorowanie -  pomijanie osoby oraz tego co mówi i robi, niezwracanie uwagi na próby nawiązania kontaktu czy inicjowania rozmowy, bagatelizowanie wyjaśnień swojej perspektywy, prezentowania sposobu myślenia czy uzasadnienia decyzji,
• odmawianie - osoba stosująca przemoc pomimo próśb, odmawia prawa do wypowiedzi i prezentowania refleksji i przemyśleń, sugeruje, przy tym że są one niewłaściwe czy mało realne.
• zmiana tematu - w sytuacji kiedy osoba doświadczająca manipulacji mówi o poczuciu krzywdy, gaslighter zmienia temat, zaczyna sugerować, że druga osoba zmyśla, przesadza i pewnie ma jakiś kryzys czy źle się czuje.
• kontrargumentowanie - osoba stosująca przemoc podważa zdolności pamięciowe czy logicznego myślenia. Dodatkowo często wymyśla nowe szczegóły, stanowczo zaprzecza własnym czynom, sugerując, że zrobił to ktoś inny.
• dyskredytowanie - gaslighter sugeruje osobom ze środowiska, że osoba doświadczająca przemocy nie pamięta poprawnie zdarzeń, myli się, a nawet zmyśla, co prowadzi do podważania jej wiarygodności w oczach innych, a nawet kompromitowania.
• oskarżanie - osoba stosująca przemoc, zarzuca partnerce/partnerowi, że to ona/on specjalnie wprowadza błąd, nie potrafi rozumieć intencji, chce zaszkodzić, mści się lub chce zniszczyć związek.
• izolowanie - odseparowywanie od najbliższych, podważenie sensu relacji społecznych, gaslighter próbuje skłócić ofiarę z innymi, by ta została sama i nie miała możliwości weryfikacji swoich wątpliwości.
• podważanie uczuć – wmawianie ofierze, co ona czuje lub podważanie jej uczuć, częste zarzucanie, że przesadza, histeryzuje czy wyolbrzymia, a każda emocjonalna reakcja traktuje jest jako dowód niezrównoważenia.
• podkreślanie wad – w formie żartów i docinek wytykanie błędów i porażek.

Zwroty w Gaslighting

W tej formie manipulacji gaslighter może często używać konkretnych zwrotów w celu zakwestionowania zdrowia psychicznego, podważania samooceny czy sugerując problemy z pamięcią, np.:

• "Jak zawsze dramatyzujesz/histeryzujesz",
• "Przestań wymyślać",
• "Niczego nie zrobiłem/am, wydawało Ci się",
• "Wszystko przekręcasz, było inaczej",
• "Nie mogłaś/eś widzieć tego, o czym mówisz?",
• "Tobie się kompletnie pomieszało",
• "Zacznij się leczyć",
• "Chyba masz jakieś przywidzenia",
• "Nigdy czegoś takiego nie powiedziałam/em" albo "Nigdy czegoś takiego nie zrobiłem/am",
• "Ja tylko żartowałem/am".

Pomoc w obliczy manipulacji

Ważne, by posiadać informację na temat przemocy, jej przejawów i mechanizmów. Wiedza na temat przemocy psychicznej, a w tym gaslightingu pozwala być bardziej czujnym na przejawy manipulacji. Nie wolno rezygnować z relacji z innymi ludźmi. Zaufane osoby będą obiektywniej patrzeć na dane wydarzenia, wspierać w chwilach zwątpienia i być pomocą w chwilach zagrożenia. Warto też skorzystać z specjalistycznej pomocy – psychologa, psychoterapeuty, specjalistów pracujących w telefonach zaufania. Pomocne też bywa gromadzenie dowodów, na przeciwdziałanie manipulacji – zdjęć, nagrań, zachowanych smsów, czy robienie własnych notatek. Zawsze warto szukać pomocy, nawet jeżeli sytuacja wydaje się początkowo niemożliwa do przezwyciężenia.

Joanna Knutel - psycholog Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Górnie

Źródła:
•    M. Romańczuk-Grącka, „Gaslighting jako forma przemocy psychicznej”, Studia Prawnoustrojowe, (52), 2021, s. 411-425
•    Zachmann, „Gaslighting – okrutna forma psychicznej manipulacji” Niebieska Akademia Warszawska, 2023
•    https://www.focus.pl/artykul/najsubtelniejsza-i-najokrutniejsza-forma-przemocy-gaslighting-to-pojecie-lepiej-znac
•    https://www.superego.com.pl/gaslighting-co-to-jest/